AO: Arktik Salınım (Arctic Oscillation): Kuzey yarımkürenin yukarı enlemlerinde, yani kutba yakın bölgelerde hava çok soğuktur. Bu soğuk hava, ağır olduğu için yüzeye çökme eğilimi gösterir. Buna bağlı olarak deniz seviyesinde bir yüksek basınç, onun üzerinde de bir alçak basınç oluşur. Atmosferin üst seviyelerindeki bu alçak basınca, kutbi girdap (polar vortex) denir. Kutbi girdap ne kadar güçlüyse, kutup bölgesindeki soğuk havayı çevresine o denli iyi sararak yukarı çeker ve yüzeyden güney enlemlere kaçmasına engel olur. Kutbi girdabın güçlü, kutup ve İzlanda bölgesindeki basınç değerlerinin düşük olduğu bu duruma pozitif AO denir. Tam tersine, kutbi girdabın güçlenemediği, böylece soğuk havanın yüzeyde kalarak kutup bölgesindeki ve çevresindeki deniz seviyesi basınç değerlerini yükselttiği duruma da negatif AO denir. Yüzeyde kalan bu soğuk hava kolaylıkla güney enlemlere kaçar, böylece özellikle kuzey ve batı Avrupa’da soğuk hava dalgaları görülür.
” />
Akademik klimatoloji literatüründe, AO’nun Türkiye üzerindeki spesifik etkisini konu alan makale neredeyse hiç yoktur. Bu konuda bildiklerimiz: AO’nun kuvvetli negatif modunda, Akdeniz havzasında ve kıta Avrupa’sında alçak basınçlar oluştuğu için biz bu alçak basınçların önünde ve güneyli rüzgarlarının etkisinde kalırız. Sonuç olarak yurdumuzda daha çok ılık ve -Orta ve Doğu Karadeniz kıyıları dışında- yağışlı günler görülür. Kuvvetli pozitif modda ise Akdeniz havzasında yüksek basınç hakimiyeti olur, böylece Türkiye yağış sıkıntısı yaşar. Sisli havaların etkisiyle hava normalden soğuk olma eğilimindedir, bu daha çok iç bölgeler için böyledir. AO indeksinin aşırı olmayan (yani nötre yakın) değerleri sırasında ise Türkiye’de soğuk ve yağışlı havalar, çok soğuk olmayan yağışlı havalar, yağışsız havalar gibi birçok durumla karşılaşılabilir. AO’nun nötre yakın değerlerinde kar fırtınalarının görülme olasılığının daha fazla olmasının, özellikle amatör meteorolog ve klimatologlarda bir araştırma şevkine sebep olduğu bilinmektedir 🙂
NAO: Kuzey Atlantik Salınımı (North Atlantic Oscillation): Dünya üzerindeki ısı enerjisi dağılımının eşitsiz olmasından ötürü kutup bölgelerinde, deniz seviyesinde yüksek basınç vardır. Tropik bölgelerde de alçak basınç vardır (ısınan hava yükseleceği için). Bu ikisine tepki olarak, alt-tropik ve alt-kutbi bölgelerde (yani kuzey yarımkürede sırasıyla Azor Adaları ve İzlanda civarında) birer yarı-kalıcı basınç alanı oluşur. Genelde, Azor civarında bir yüksek basınç, İzlanda civarında ise bir alçak basınç vardır. NAO endeksi, bu iki bölge arasındaki basınç farkının normalize edilmiş halidir. Yani: İzlanda ve Azor’daki basınç değerleri uzun yıllar ortalamasına yakınsa, ikisinin arasındaki basınç farkı da uzun yıllar ortalamasına yakın olacaktır. Bu durumda NAO indeksi sıfır civarında olur. Eğer iki basınç alanı da normalden güçlüyse, yani İzlanda alçağı daha alçak, Azor yükseği de daha yüksekse, NAO indeksi pozitif olur. Tam tersi durumda, mesela İzlanda’nın yerinde yeller esiyorsa, İzlanda gitmiş de yerine bir yüksek basınç gelmişse, Azor adalarının orada da siklonlar (alçak basınçlar) cirit atıyorsa, indeks negatiftir.
Şu aşamada AO ve NAO’nun neden -genelde- birlikte inip çıktıkları anlaşılabilir. AO negatif olduğunda kutbi girdap zayıf, kutup ve İzlanda bölgesindeki basınç değerleri yüksektir demiştik. Yani İzlanda alçağı zayıflamış, hatta yerine bir yüksek basınç bile gelmiş olabilir -> NAO indeksi de negatife meyleder. İzlanda bölgesinde bir yüksek basınç olduğunu fark eden Atlantik siklonları, güneye doğru kaçarlar -> Azor Adaları’nda basınç düşer, Azor yükseği zayıflar ya da kaybolur -> NAO indeksi negatif olur. Öte yandan, bazı zamanlarda AO’daki değişimler NAO’ya daha az yansır: Bu durumda neler olduğunun iyi araştırılması gerekmektedir.
NAO indeksinin Türkiye’ye etkilerine dair araştırmalar akademik literatürde bolca mevcuttur. Etkiler AO’nunkilerle aynıdır. Özellikle Murat Türkeş’in çalışmalarını tavsiye ederim.
AO ve NAO’nun, daha ziyade aşırı değerlerindeyken (çok pozitif ve çok negatif) Türkiye’ye etkilerinin daha belirli ve kestirilebilir oluşu aslında mantıklıdır: Bu iki patern de, Türkiye’ye uzak bölgelerdeki iklim değişkenliğini temsil ederler, bu yüzden de, sadece gerçekten kuvvetli olduklarında Türkiye gibi uzak bir yere olan etkileri bariz bir şekilde görülür. Zayıf modlarında (nötre yakın indeks değerleri) ise öteki etkenler (örneğin Batı Rusya ve Doğu Akdeniz’deki sıcaklık ve basınç durumu) devreye girer; bu yüzden de NAO ve AO indeksleri nötre yaklaştıkça Türkiye’deki hava durumu en fazla çeşitliliği gösterir.
Unutulmamalıdır ki AO ve NAO’nun Türkiye’ye etkileri daha çok kış aylarında görülür. Öteki mevsimlerde etki dereceleri azalır, yazın ilişki minimuma iner.
Bu yazıyı genişletip, Atış Serbest’e yaptığım yorumlarla zenginleştireceğim. AO ve NAO hakkında burada bulunması gerektiğini düşündüğünüz başka hususlara da yorumlarınızda yer verebilirsiniz. Sorularınız olursa bu sorular etrafında gelişecek tartışmalarla da yazıyı tamamlayıp, “Derslik” bölümüne koyarız.
Hava Delisinin Not Defteri 
Ozan ustadım sana onemli bir soru soracağım. AO ve NAO ile alakalı yazıları siteden okudum ancak bir soru soracagım gecen gün birine demiştin ki model çıktıları AO ve NAO’yu belirler. Peki sorum şu: Şimdi once mi AO NAO çiziliyor ve modellere yansıyor yoksa önce mesela 00 modeli çıktısı yayınlanıyor ve buna göre mi AO NAO çiziliyor. Daha açıkçası sorum şu: Şimdi AO NAO 15:30 gibi güncellenmiş oluyor senin de bildiğin üzere. Biz o veriyi görünce şimdi daha sonraki modellerin kötü gelebilecegını mi anlamalıyız yoksa 15:30’dan önceki ögle veya sabah modelindeki görüntüden ötürü mü AO NAO kötü bir görüntü çizmiş oluyor? Biraz karışık gibi ama umarım sorumu anlatabildim? Çok sağol şimdiden bu cevabın için çünkü önemi büyük.
Selam karsevicisi81 🙂 Şimdi, daha önce de kaç defa söylediğim gibi, AO ve NAO, sadece model çıktılarından hesaplanan parametrelerden ibarettir. Hiçbir şeyi belirlemezler. Hatta ayrıca bakmaya bile gerek yok 🙂 Çünkü AO’nun NAO’nun ne olduğunu bilirsen modele bakıp kendin de kafadan iyi kötü hesaplayabilirsin zaten.
15.30’da güncellenen AO ve NAO, bir önceki GFS çalıştırmasının (ya da sabahkinin, emin değilim) 10 senaryosu kullanılarak hesaplanan değerlerle çizilen bir grafik. Ayni diyagramlar gibi. Yani diyagramlar gibi değişime açık.
Ok ustad saol cevabın için 🙂
Elinize sağlık 🙂 peki bu örnegin bazı modellere bakınca türkiye nerde diye soruyorum eğer bunu da açıklarsanız sevinirim
Sorunuzu anlayamadım.
Bilgileriniz için teşekkürler… Hava olaylarına yeni merak duymaya başladım. Çoğu konuyu yeni öğreniyorum. AO ve NOA konusu nedense hiç yok. Bilginizi paylaştığınız için teşekkür ederim. Araştırmadan kopyala yapıştır çok olacaktır. Sitenizi sık kullanılanlara şimdiden ekledim. İyi çalışmalar.
Üstat, sadece bu yazıda bizlere sunduğun bilgiler için değil, bu sitede şu ana kadar sunduğun ve hala (yeteri kadar vaktim olmadığından) okuyamadıklarım da dahil bütün bilgiler için teşekkür ediyorum. Yeri gelmişken, değerli bilgilerini bizimle paylaşan herkese de çok teşekkür ediyorum. Bu paylaşım platformunu sağladığın için ayrıca teşekkür ediyorum.
Sabahtan tam bakamamıştım ama, kısa-öz ve anlaşılır olmuş hocam.. Emeğine sağlık.. Resimli ya da şematik anlatımlarla ileride daha da zenginleştirebilirsek tam süper olacak 🙂
Ustadım bu harıka, cok faydalı bilgiyi bizimle paylastıgın ıcın tesekkurlerımı sunarım. Eline emegine saglık. Saygılar sevgiler
Ozan hocam çok kıt vaktinden ayırıp hazırladıgın bu yazı için çok teşekkurler. Türkçe’de bu bilgileri derli toplu bulmak mumkun değildi zaten, o yuzden arkadaşlara tavsiyem, Türkiye’de her an internetin başına bir şey gelebileceği için bu bilgileri kendi bilgisayarlarına da kaydetsinler. Çalışmayla ilgili zenginleştirilebileceğini düşündüğüm bir konu AO kutup bolgesiyle İzlanda arasındaki basınç farkını ölçer şeklinde anlaşılmaya müsait bir ifade var. Onu belki biraz daha açmakta fayda olabilir.
Teşekkürler welbane ve yazıyı öven diğer arkadaşlar.. welbane: Tam olarak hangi ifade öyle anlaşılıyor, yazabilir misin?
Eline sağlık Ozan hocam çok faydalı bilgileri paylaşmışsın yine… İyi ki varsınız hava delileri ya çevremde bu tür olaylara ilgili insan sayısı “sıfır” maalesef. İnşaat mühendisliği hidroloji ana bilim dalında bitirme alan bir öğrenci olarak, iklim değişikliği konusunda bu bilgileri kabaca anlatmaya çalışıyorum fakat üniversitelerde bile o kadar yüzeysel geçiliyor ki bu konu, kendi üniversitemde benim bahsettiğim bilgileri anlayan hoca bile yok!! 2 sene yağış az olsa -2006,2007 yılları gibi- hemen küresel ısınma denilip geçiliyor. Hayır bir de bunları anlatınca “Gerek yok bu kadar ayrıntıya” tepkisiyle karşılaşıyorum. Ki hidroloji ana bilim dalı meteorolojiyle doğrudan ilgilidir(sözde!!). Arkadaş ortamında zaten anlayan yok, o yüzden iyi ki sizlerle internet ortamında da olsa iletişime geçebiliyorum. Son 2 yılda ufkum genişledi paylaşılan bu tür faydalı bilgilerle.
Ozan hoca bu yazı için çok teşekkürler ben bu yazının Türkçesini o kadar çok aradım ki bulamadım sağol sayende bulabildim…