Biz kışa benzeyen, adam gibi bir kışın ne zaman geleceğini soraduralım, Avrupa’nın özellikle batısı uzun süredir soğuk ve karla mücadele ediyor. Türkiye’de yaşıyorsanız ‘küresel ısınma’ teorisi bu aralar ‘yeni buzul çağı’ iddialarından daha fazla aklınıza yatıyor olabilir, fakat karar vermeden önce bir iki noktayı gözden kaçırmamanızı öneririm.

Aşağıda kuzey yarımkürenin 2009 yılı Aralık ayı sıcaklıkları normalden fark olarak gösteriliyor (maviler soğuk, kırmızılar sıcak – kaynak: NASA).

Dikkatinizi çekmiştir: Avrupa’nın kuzey ve batısı, Kuzey Amerika, Asya’nın batısı çok soğuk bir Aralık geçirmiş. Buna karşılık Alaska, Grönland, Doğu Akdeniz, Karadeniz ve Hazar Denizi çevresi, ve malum, Türkiye, gayet ılıkmış.

Şimdi biraz düşünelim: Bir defa, eğer bir yerler çok soğuksa her yer çok soğuk olmuyor, sanırım bu gayet bariz, değil mi? Bu böyle olmak zorunda, çünkü her yeri kaplayacak kadar soğuk havayı gerçek bir buzul çağı gelmediği sürece göremezsiniz. Son buzul devri günümüzden yaklaşık 11 bin 500 yıl önce -neyse ki- sona erdi.

Peki soğuk hava geçen Aralık ayında neden haritadaki mavi alanlara bu kadar yığıldı? Normalde Batı Avrupa’daki, İngiltere’deki soğuk hava, oralarda çok fazla konaklayamaz: Atlas okyanusundan esen nispeten ılık rüzgarlar onu hemen doğuya doğru süpürüverir. Soğuk hava da bir sonraki gelişinde oralara inmekten vazgeçip, mesela daha doğuya, bize yönelir. Fakat bu sene Atlas okyanusunun ılık rüzgarları pek esmedi, çünkü o rüzgarları yaratan alışıldık basınç dağılımı neredeyse tersine döndü. Batı Avrupa kapıları da soğuğa ardına kadar açılmış oldu.

Güneşten gelen ısı dünya üzerinde yayılırken, Atlas okyanusu üzerinde iki ‘yarı kalıcı’ basınç merkezinin oluşmasına yol açıyor. Bunlardan birisı İzlanda alçak basınç merkezi, öteki de Azor yüksek basınç merkezi…

Bu basınç merkezlerini, durmadan dönerek çevrelerindeki havayı belirli bir yöne doğru hareket ettiren tekerlere benzetebilirsiniz. Normalde, aynen yukarıda görüldüğü gibi, Azor adaları merkezli teker saat yönünde, İzlanda’daki teker ise saatin tersi yönde döner ve kışın nispeten ılık olan okyanus havasını (Atlas okyanusu neden ılık? Okyanus akıntılarından!) Batı Avrupa üzerine taşır. Tekerler ne kadar hızlı dönerse (yani basınç merkezleri ne kadar kuvvetliyse) soğuk havanın kuzeyden ve doğudan Batı Avrupa’ya yaklaşması o kadar zorlaşır.

Geçtiğimiz Aralık’ta ise garip bir şey oldu: sanki tekerler yer değiştirdi. İkisi de ters yönde dönerek okyanus havasının Avrupa’ya girişini engellediler. Buna teknik olarak, ‘Kuzey Atlantik Salınımı’nın aşırı negatif hali deniyor. Sonuç: kuzeyin soğuk havası hep batıya kaçtı, bize gelmeden yön değiştirdi. Biz de Akdeniz’den esen lodosla sarhoş olduk.

Ha, bu kış hep böyle mi olacak? Bunu kimse bilemez, göreceğiz.