İstanbul’un, İzmit’in, Adapazarı’nın çok eskiden beri ara ara depremlerle yıkılageldiğini ilk öğrendiğimde ortaokul son sınıf öğrencisiydim, İzmit’te oturuyorduk. İzmitliyiz, sıradan bir aileden ve çevreden geliyorum, dolayısıyla tanıdığım insanlar arasında konuya dair kayda değer bilgisi olan kimse yoktu. Okulda coğrafya dersinde muhtemelen biraz anlatılmıştır ama ben anımsamıyorum, Mercidabık Savaşı’nın tam tarihini veya “fâilâtün fâilün”leri ezberlerken depremin önemini tam olarak idrak edememişizdir diye düşünüyorum. O zamanlar (90’lı yılların ortaları) internetten öğrenmek gibi bir şey de söz konusu olamayacağı için, deprem denince ürperip herkesle birlikte “Allah korusun” demekten başka bir şey yapamıyorduk. ‘Tedbir almak’ gibi kavramlar hayatımızda, kültürümüzde, tabii ki, hiçbir şekilde yoktu. Birkaç yıl sonra, 1999 depremlerinin her ikisine de (İzmit-Düzce) neredeyse merkez üssünde yakalanacak olan babam, 1967 Adapazarı Depremi’ni ve daha ufak birçok depremi de canlı yaşamıştı; ama onun da bunlardan hatırladıkları “iyi salladı”dan, çıkardığı dersler “binadan seri şekilde çıkmak lazım”dan öteye gitmiyordu.

Depremden rahmetli dedem de korkardı. Uzun yıllar, eskiden İzmit’in en doğu mahallesi sayılan bölgede, meyve ağaçlarıyla dolu bahçesi olan iki katlı bir evde anneannemle birlikte yaşamışlardı. Bu düzlük yer epey gevşek, sulu bir zemin üzerindedir; annem çocukluğunda çok yağmur yağdığında kayıkla gezdiklerini anlatır. Ev tabii, her ufak depremde şöyle bir titrerdi. Dedem, “Oğlum Allah muhafaza, zelzele çok berbat çok!” derdi, o da irili ufaklı pek çok deprem görmüştü. Ev de giderek eskiyordu. Benim ortaokul-lise çağımda o mahallenin bahçe içindeki evleri yerini yavaş yavaş apartmanlara terk etmeye başlamıştı. Gel zaman git zaman Karadenizli bir müteahhit, dedeme de reddedemeyeceği bir teklifte bulundu: “Senin evi de yıkalım, yerine yapacağım iki apartmandan sana iki daire vereyim, ikisi de lüküs! Ne diyon?!” Elbette tamam dediler. Apartmanların biri biter bitmez, dedemle anneannem, geniş, lüks, yerden ısıtmalı dairelerine taşındılar. Sobalı evden sonra büyük rahatlıktı. Fakat anneannem orada toplamda 1 yıl yaşadı mı şimdi anımsamıyorum, 1995’te kalp yetmezliğinden gidiverdi, yeni evinin sefasını süremedi.

1997 yılının Ocak ayında liseden mezun oldum ve zamanımı tamamen üniversite giriş sınavına hazırlanarak geçirmeye başladım. Fakat bizim ev küçüktü, odamı kardeşimle paylaşıyordum, rahat ders çalışamıyordum. Yalnız yaşayan dedemin yanına taşındım. Ev hakikaten çok rahattı, bir de o yılın şubat, mart, nisan aylarında ara ara hep kar yağdı, güzel anılarım oldu. Yalnız artık depremle ilgili daha fazla şey biliyordum ve içim hiç rahat değildi. Apartman demiryoluna çok yakındı ve tren geçerken bile hafifçe sallanıyorduk. Konuyu dedeme açtım, “binanın bu kadar titrek olması normal mi acaba, müteahhiti tanıyorsun, konuşalım” filan dedim, her zaman bir miktar naif birisiydim. “Aman Allah korusun oğlum, ben de her gece yatarken aklıma zelzele geliyor” diye cevapladı, ne diyecekti ki… Her gece korkarak, dua ederek uyuyorduk.

Yaz geldi, üniversite sınavına girer girmez dedemin evinden annemin babamın yanına geri döndüm. Tam o sıralarda, sene 1997, rahmetli hoca Aykut Barka ve arkadaşları, 1900’lü yıllar boyunca depremlerin Kuzey Anadolu Fayı üzerinde doğudan batıya doğru ilerlediğini ortaya koyan bilimsel makalelerini yayımlamışlardı. O zamanlar Cumhuriyet Bilim Teknik dergisi vardı, makalede nelerin anlatıldığını oradan öğrendim: Bu deprem işi 1939’da Erzincan’da başlamıştı ve batıya doğru geliyordu. İzmit’e dayanmıştı! Faydaki gerilimin İzmit civarında en fazla olduğunu gösteren mavili kırmızılı o harita hep hatırımdadır.

İşin ciddiyetini iyice idrak etmiştim, dedem için endişeleniyordum, fakat benden başka da endişelenen yoktu. Ve fark ettim ki dedem de aslında endişelenmiyordu: kendi oturduğu apartmana bitişik inşa edilmekte olan ikinci apartmandaki dairesini anneme vermeye karar verdi. Büyük, lüks evde oturmak elbette kızının da hakkıydı. Ben tabii itiraz ettim, kayalık zemindeki evimizden gevşek zemine taşınacaktık. “Allah korusun oğlum, ağzından yel alsın” dediler. 1997’nin yaz aylarıydı.

Ben o senenin Eylül’ünde üniversite okumak için Ankara’ya gittim, yurda yerleştim. İzmit’teki apartmanın bitmesi, yeni dairemizin hazır olması epey sürdü. İçine de çok masraf ettik, Türk’ün ‘güzel ev’ fetişini doyasıya yaşamalıydık. 1998 sonunda veya 1999’un ilk aylarında taşındık. Dedem, kızının ve torunlarının yan apartmana gelmesinden tabii ki çok memnun oldu.

17 Ağustos 1999’un ilk saatlerinde, Bodrum’daki yazlığımızda, üst kat çok sıcak olduğundan salonda yatıyordum. Deprem olmadan ve haberini almadan bir saat kadar önce nedense uyanmıştım, uyuyamıyordum. Birden yan komşumuz Nilgün Teyze’nin ağlar gibi feryat ettiğini işittim. Televizyondan öğrenmişti sanırım depremin olduğunu. Onlar da İzmitliydi.

İzmit’te olan babamdan saatler sonra haber alabildik. Evde değilmiş, kağıt oynadığı mekandaki arkadaşları “Turhan Abi n’olur az daha otur” diye diye adamı gece saat 3’e kadar oyalamışlar. İzmit Merkez, meşhur Fethiye Caddesi civarı… Saat tam 3’te mekanın balkonuna çıkmış, hemen sonra “rüzgar sesi gibi tuhaf bir uğultu” işittiğini, fakat havanın durgun olmasından dolayı buna bir anlam veremediğini anlatır. İlk sarsıntı gelince deprem olduğunu hemen anlamış tabii. “Deprem!” diye bağırıp, kankalarından birini de peşine takıp doğru merdivenlere… Bir o duvara bir bu duvara çarparak aşağı inip caddeye yatmışlar, deprem devam etmiş, dükkan camlarının inişini canlı seyretmişler. Ama o civarda neredeyse hiçbir bina yıkılmadığından, olayın ciddiyetinin farkına varmak mümkün olmamış.

Yeni taşındığımız mahalleye geldiğinde, acı gerçekle karşılaşmış babam. Dedemin de oturduğu Ubay Apartmanı, depremin daha 10 saniyesi dolmadan yerle bir olmuş (bunu enkazdan sağ kurtulanlar anlatmıştı). Ubay Apartmanı’nda dedemle birlikte 58 insan öldü. Bizim yeni dairenin bulunduğu bitişik apartmanın malzemesinden daha az çalındığı için olacak, o bina depremde yıkılmadı, gerçi yine ağır hasar gördü, daha sonra yıkılmak durumunda kaldı. İçinden eşyamızı kurtarabildik ve ben orada okuyorum diye Ankara’ya taşındık. Babam İzmit’te çalışmaya devam etti, hafta sonları Ankara’ya gelip gitti. 12 Kasım 1999 Düzce Depremi’ni Bolu Dağı civarında, dinlenme tesisinde yaşadı, hayatından aksiyon eksik olmadı. İki yıl sonra ailem İzmit’e, kayalık zemindeki eski apartmanımıza döndü; ben de ODTÜ 8. Yurt’a döndüm.

Polis memuru emeklisi Emin Bayrak’ın İzmit Atatürk Bulvarı Birinci Esendal Sokak’taki bahçeli evinin yerinde en son gördüğümde hâlâ otopark vardı.