Bir Yaz Sonu ‘Karayelli’si


Klasik, yani belli bir yerde sık sık gözlenen meteorolojik olaylara isim verilmesi yararlı bir alışkanlıktır: Örneğin ABD’de Nor’easter, İsviçre’de Bise vardır; bu isimleri zikrettiğinizde meteorolojiye meraklı olmayan insanlar dahi, tahmin periyodu içerisinde karşılaşacakları hava olaylarını kolayca öngörürler, hatta sözü geçen klasik hadisenin yaşadıkları yeri nasıl etkilediğini az çok bildikleri için hava raporunun ayrıntılarını dinlemeye gerek duymazlar. Bizde de benzer isimler olsa fena mı olur? Kışın DEK DEK diye kafanızı şişirmemiz biraz da bu yüzdendi: DEK’i idrak eden İstanbullu, kar yağışının durmasına aldanmaz, 10 dakika sonra ara sokaklara arabayla girmeyi imkansız hale getirecek şiddetli bir tipinin başlayabileceğini bilir. İkide bir “yağacak mı?” diye güncelleme dilenmez. DEK devam ediyorsa, kar her an yine yağabilir, ve sonra yine kesilebilir demektir. Neyse.

Klasik bir ‘karayelli’nin ortaya çıkardığı yağış ve yer seviyesi rüzgar dağılımı… aynı zamanda WRF modelinin Salı sabahı için ürettiği çıktı.

Bulunduğumuz mevsimde kuzey-kuzeybatı rüzgarıyla gelen, içindeki nemin çoğunu Karadeniz üzerinden geçerken kazanan, sonra da Şile – Sinop arasındaki Batı Karadeniz kıyılarına bol yağış düşmesine yol açan serin hava kütleleri, yaşadığımız coğrafya için epey ‘klasik’tir (yukarıda). Yer seviyesindeki kuzeybatı rüzgarından ötürü, karayelli ismini (‘çiftetelli’ gibi okuyun) sonuna kadar hak ettiğini düşündüğüm bu hava tipi, Pazartesi akşamından itibaren yine bizimle birlikte olacak. Yaz sonunda ve sonbaharda gelen karayelliler, özellikle Akçakoca-İnebolu arasındaki kıyı şeridine, en fazla da Zonguldak çevresine çalışırlar: Bu bölgedeki en yağışlı mevsimin sonbahar olmasının en önemli müsebbibi, şüphesiz ki karayellidir.

Yaz sonu / sonbahar karayellilerinin en önemli özelliği, deniz etkisiyle yağış mekanizmasını kolaylıkla tetikleyebilmeleridir. Eğer hava delisi değil iseniz yazının bundan sonraki kısmını özellikle okuyunuz, çünkü bahsettiğim olguyu çok basit olarak anlatacağım.

Yukarıda görülen deniz suyu sıcaklık değerleri Cumartesi sabahına ait. Zonguldak 27 derece. Yaz sonunda deniz suyu sıcaklığı zirve yapar (su bütün yaz ısınmıştır).

Salı günü Karadeniz üzerinde 1500 metre civarındaki hava sıcaklığı değerleri ise 8-10 dereceye kadar inebilir gibi görünüyor (aşağıda). Yani önümüzdeki karayelli, hakiki bir yaz sonu serinliğini beraberinde getirecek.

Şimdi, lise coğrafya bilgilerinizden ve “Harici Hava Sıcaklığı: -55 derece” yazan uçak içi ekranından hatırlayın: Atmosferde yukarıya doğru gidildikçe hava sıcaklığı azalır. Kararlı (yani havanın yukarı doğru hareket etmediği ve bulut oluşturmadığı) bir atmosferde bu azalma makul boyuttadır: 1000 metre yükselince sıcaklık ortalama olarak 6.5 derece düşer. Hesap edelim: 1000 metrede 6.5 derece düşüyorsa, Karadeniz’in yüzeyinden 1500 metre yukarı çıktığımızda sıcaklığın 10.25 derece azalması gerekir. Yani, eğer deniz suyu sıcaklığı ile 1500 metre arasındaki sıcaklık farkı yaklaşık 10 dereceden fazla ise, atmosfer kararlı olmayı bırakır: alt seviyelerin ılık havası, vaziyette bir tuhaflık olduğunu düşünür ve “yukarıları da biraz ısıtmak gerekiyor herhalde” diyerek dikine harekete başlar. Tırmandıkça soğur, içindeki nem buluta, sonra da yağışa dönüşür. Vaziyet ne kadar tuhafsa (yani 1500 metredeki hava sıcaklığıyla deniz suyu sıcaklığı arasındaki makas ne kadar açılırsa), deniz üzerindeki havanın yukarıya doğru tırmanması da o kadar kolay olur. Sıcaklık farkı 13-14 derece civarına gelirse kararsızlığın önemli boyutta olduğu sonucuna varılır (1500 metreden yukarısının da olayda payı elbette var, ama basit olsun diye böyle anlattım).

Pazartesi gecesi gelen karayellideki durum şu: 1500 metredeki sıcaklık 8-10 derece… Deniz suyu sıcaklığı 26-27 derece… Aradaki fark 16 ila 19 derece! Bu demek oluyor ki denizin nemli havası büyük bir hız ve hiddetle yukarı tırmanabilecek, oranın soğuğuyla karşılaşınca da içindeki nem (su buharı) sıvı ve katı hale geçerek canavar fırtına bulutlarına, şiddetli yağışa ve hatta belki de hortuma dönüşecek. Zonguldak’tan İstanbul’a doğru gidildikçe de tasvir ettiğim hava olaylarının şiddeti ve süresi azalacak, kapsama alanı daralacak. Karayelliler böyledir, huyları kurusun.

Sezonun ilk hakiki karayellisini bu başlık altında konuşalım. Bağımsız yorumlarınızı buraya tıklayarak, cevaplarınızı, cevap vermek istediğiniz kişinin yorumunun altındaki “Cevapla” düğmesine basarak yazabilirsiniz. Diğer konuları ve daha ileri tarihleri Atış Serbest‘te paylaşabilirsiniz. Teşekkürler.

Reklam

Bir Yaz Sonu ‘Karayelli’si” üzerine 75 düşünce

  1. Kar avcısı

    Gece Tuzla’da 15.8 dereceye kadar düştü sıcaklık. Hatta gece soğuk oldu diye camı kapayıp yorganla uyuduk 😀

    Cevapla
      1. White Fox

        O gece Sarıyer Çayırpaşa tünelini bile su bastı. Sarıyer civarında ormanlık alanlar olmasa çok kötü sonuçlar olabilirdi. Tünelin çevresi de gür ormanla kaplı.

        Cevapla
  2. UltraHavaMania

    http://www.havaturkiye.com/cgi-bin/expertcharts?LANG=tr&MENU=0000000000&CONT=euro&MODELL=gfs&MODELLTYP=1&BASE=-&VAR=lcdc&HH=6&PRINT=1&ARCHIV=0&PANEL=0&INFO=0&WMO=

    Şu görmüş olduğunuz harita ya da linkte şu sıralar muhtemel yağış olacak yerlerin kabaca bir boyutlandırması var. Yağış’ın olamayacağını düşündüğüm nokta niğde-kayseri-adana trio’sundaki hat. Bugün 2 saat önce kırşehir, nevşehir, niğde’nin bir bölümü ve kayseri’nin en kuzeyinde çok hafif yağışlar oldu fakat kararlı yapıya rağmen bulutlarda Yağış’ı başlatacak bir soğuma yok. Rüzgâr yer seviyesine paralel acılardan estiği için ne yazıkki tozutma dışında bir yağış olmayacak.

    Cevapla
    1. Havadelisi Yazıyı Yazan

      Hayır, bu harita alçak bulutları gösteriyor, o bulutlardan illa ki yağış olacak diye bir şey yok. Ayrıca White Fox aşağıda Kırşehir-Konya hattında görülen yağışı tartıştı.

      Cevapla
  3. White Fox

    İlginç birşey yakaladım sanki! Şu anda Anadolu’nun ortasında stratiform(kararlı) yapıda yağış kütleleri oluştu. Sanki üst seviyede üst seviyede ikincil bir cephe hattı (Warm Conveyer Belt —> http://www.zamg.ac.at/docu/Manual/SatManu/main.htm?/docu/Manual/SatManu/CMs/WCB/index.htm ) oluşmuş gibi ve bu şey şu sıralar Konya’dan Kırşehir’e doğru bir belirgin bir stratiform yağış kemeri oluşturuverdi !
    HIRLAM modelini bu kemerin oluşmasında oldukça başarı bulduğumu söylemeliyim. Adveksiyon haritasında tam da kemerin olduğu yerde sıcak adveksiyon dikkat çekiyor.

    2

    ECMWF 12 Z analizine göre kemerin olduğu yerde 700 mb civarında nem oranı yer yer %80’ninde üstündeymiş.

    2

    Aslında WRF’nin bugün güncel çıktısı olsaydı, model açısında bu tip olguların yakalanması bakımından iyi bir imtihan olabilirdi. Ama HIRLAM yerini biraz daha doğuda gösters ede bence şahane yakalamış, tam da sıcak adveksiyonun olduğu yere basmış yağışı…GFS’si, Skiron’u, NAE’si pek tutturamadı bu kemeri… WRF keşke güncel olaydı!

    2

    Bence idare eder şiddette yağıyor, bu da radar:

    4

    Ne güzel de mi, Batı Karadeniz’dekinden renk ve rota olarak çok farklı ! 🙂

    Cevapla
  4. Black

    Ankara’dan bildiriyorum.

    Parçalı bulutlu ve açık bir günün ardından sıcaklık hızla düşüyor, şu an 23 derece.

    Yağmuru geçtim, sonbahar habercisi birkaç bulut dışında bir şey yok. Rüzgar çok.

    Cevapla
  5. yılmaz

    anlaşılan yağmur avrupa yakasını terk etti.Çünkü o büyük kütle sürekli doğuya kayıyor.Ve uzantıları dahi bize ulaşamıyor.Burası Esenler.

    Cevapla
  6. El NiNo

    Önümüzdeki günlerdeki yağmuru da tutturursa WRF Skiron’dan yağmur konusunda daha iyi olduğunu kanıtlar. 🙂

    Cevapla
    1. White Fox

      Bence Skiron’dan çoğunlukla daha iyi 🙂 Küçük kütleleri daha iyi yakalıyor. Skiron bazen hiçbir şey yakalamıyor. WRF bugün Yozgat ve Nevşehir dolaylarını 1-3 mm’lik yağışlı noktalar vermiş. Asıl onlar tutarsa bence WRF rüştünü ıspatlar.

      Ozan Hoca ya, 500 height ürünü ne zaman kullanıma sunulacak ? 🙂 Kaç zamandır bekliyorum.

      Cevapla
  7. Semih

    Tuzla’da yarım saat süren kuvvetli sağanağın ardından sıcaklık 18.6 derece ve rüzgar kuzeybatıdan oldukça kuvvetli.

    Cevapla
  8. White Fox

    1

    Radar çalışmıyor ama NWCSAF verisi gayet güzel.

    Yağış henüz tam bir deniz etkisine dönüşmüş değil. Şimdilik yağış hibrit yapıda ve kütlelerin siklonik karakteri halen daha baskın görünüyor. Fakat sea-enhanced etkeni her geçen dakikaka daha da dominant hale gelmeye başladı. Örneğin Batı Karadeniz’de Zonguldak istikametine doğru yoğunluk giderek artıyor. Tahminimce Avrupa yakasınının Marmara tarafı şu saat itibariyle etkisini büyük oranda kaybeder…

    Sarıyer’de 1 saati aşkın etkili sağanak yağış var. 🙂

    Cevapla
    1. White Fox

      Şu saatten sonra devasa kütleler Avrupa yakasında oluşmaz, fakat (daha çok Karadeniz tarafında özellikle de Çatalca-Sarıyer-Eyüp tarafında) küçük kütleler oluşabilir. Anadolu yakasının da yağış daha çok kuzey ve doğusunda (aralıklarla) devam eder. Haliç çevresi, Küçükçekmece dolayları şiddetli yağış almaz artık… Bence Anadolu yakasındaki Kadıköy’de artık şiddetli yağış alma ihtimalini kaybetmiş yerlerden birisi 😛

      Cevapla
      1. Drummer

        Kadıköy’ün az yağış alması konusunda sana geçen seneden kin besliyorum White Fox :)) Hani yoğun kar beklediğimiz fakat senin yağmayacağını söylediğin gecenin sabahında “Kadıköy’lüler Üsküdar’lılar kaç santim kar var söyleyin bakalım? nihahaha” gibi bişeyler söylemiştin. Hatırladın mı? :))

        Cevapla
      2. White Fox

        Hatırlamaz olur muyum !
        Böyle durumlarda Kadıköy’den (çünkü orada Ozan var, sen varsın daha başkaları da orada) bazen de Beşiktaş’tan (anemodulion da orada!) bahsetmemin sebebi bu ! Zevkle çıldırtmak! 🙂 Niye Eyüp’ten, Tuzla’dan, Beykoz’dan bahsetmiyorum sanıyorsun! Daha kışın neler neler yapacağım size!

        Cevapla
        1. Drummer

          İnşallah sana fırsat vermeyecek bir kış yaşarız 🙂 (Aslında ümitli değilim. Nasıl olsa yine her zamanki gibi yukarıdan iner gibi yapıp teğet geçer).

          Cevapla
    1. UltraHavaMania

      SEVGİLİ Ozan Bey, 66 kg’lık yağış’ın haberi hazırlanıyormuş, akşam bültenlerde görürüz artık. Bu arada Beylikdüzü tarafı 14 mü? ben mi yanlış görüyorum? Beni şaşırtan bir başka şey de suriye’nin kurak bir bölgesinde 2 mm yazmışlar. Bunun aslı var mı?

      Cevapla
        1. UltraHavaMania

          Teşekkür ederim. Yani kusura bakmayın kırıcı olmuşsam. Fakat bu mevsimde orda 2 mm yağış olmasına İmkan veremedim o yüzden siz daha tecrübelisiniz diye sordum. Ben bugün dmi’nin sitesine baktım ancak 16-17-66-19 diye sırasıyla ıstanbul’un farklı yerlerini küsürat ile vermiş. Orda 14 görünce şaşırdım ama şimdi açıklayıcı oldu tekrar sağolun.

          Cevapla
  9. Semih

    Tuzla’da 2 saattir gökyüzünde şenlik var 😀 Onun dışında 10 dakikalık orta kuvvette sağanaktan başka bir şey göremedik 😀

    Cevapla
  10. kar aşığı orçun

    Kameramın evde olmadığına ilk kez bu kadar üzüldüm. Erenköy, 7.kat balkonumdan muhteşem bir manzara gözüküyor. Kuzey-kuzeybatı tarafında şimşekler eşliğinde sistem giriş yaparken güney-güneydoğu tarafı açık gökyüzü ve ay.

    Cevapla
    1. ihsan

      Saat 18 itibariyle Tekirdağ merkez 32,2C, Tekirdağ Çorlu 18C. Gözünü sevdiğimin Karayellisi 4 gözle bekliyoruz yollarını

      Cevapla
  11. Drummer

    Weather.com yarın için bol güneş ve %0 yağış ihtimali vermiş. Ya uyuyorlar ya da hakikaten bir bildikleri var.

    Cevapla
  12. ali

    modellere bakılırsa şimdiden istanbul’u uyaralım. hazırlıklı olun yağmura. özellikle gece 3 ile sabah civarı.

    Cevapla
  13. Santiago

    GFS 06Z yürütmesi İstanbul’da yağışı biraz daha artırmış gibi..

    BOLAM modeli de GFS ile hem fikir, İstanbul’da 10mm-20mm arası bir yağış görünüyor..

    En çok dikkat çeken bölgeler ise Romanya’nın Doğusu ve Ereğli – Bartın arası.. Merakla bekliyoruz olacakları.. İstanbul ve Zonguldak Radarlarında feci kütleler görebiliriz..

    Cevapla
  14. Santiago

    Karayelli güzel bir tabir olmuş, poyraza da bir terim bulmak lazım 🙂

    Bu tip sistemlerde kuzeyden sarkan soğuk hava fazla güneye inemediğinden alçak basınç kuzeyde, Kırım civarında yerleşir. Yağış İstanbul’u genelde sıyırır, Batı Karadeniz’i hedef alır. Bu sistem de klasik bir Batı Karadeniz sistemi. Sistemin girişiyle elbette İstanbul da yağış alacaktır ancak Marmara’nın Doğusu ve Batı Karadeniz’e göre yağış miktarı daha az olacaktır.

    Aklıma gelen en yakın karayelli sistem, geçtiğimiz kış Batı Karadeniz’i kara gömen “Hasret” oluyor. O sistemde İstanbul şehir merkezi deniz etkisi ile yağan karda neredeyse sıfır çekmişti.

    Sistemle ilgili en güzel haber birkaç gün rahat rahat uyuyabileceğimiz. Ancak hafta sonunda Basra kökenli yeni bir sıcak hava dalgası gelebilir. Bu sıcak hava dalgası fazla uzun sürmeyecek gibi görünse de artık tahammülümüz kalmadı. Atmosferle aramda ipler kopma noktasına geldi 🙂

    Cevapla
  15. Meteoeuropa

    Abi dur.:) ben iç anadolu’da Kayseri’de yaşayan gariban bir hava delisiyim. Bugün bir lodos esmeye başladı saat 3’te sormayın:) Dedim ne oluyoruz? Hemen göz kararı tepede duran çam ağaçlarına baktım. Hızı tahminen 2 bilemedin 3 kuvvet. 16-18 km arası esiyor. Dedim ki bu rüzgâr yarın da devam ederse benim ayın 21’inde bayramda hava başlıklı habere yaptığım yorum tutar diye düşündüm o an. Sonra bizim havaturkiye sitesine bir gireyim son güncelleme ne olmuş bir bakayım dedim. Baktım ayın 28-29u için kıyıdan köşeden yağış çarpıyor. Karayelli ıskandinav üstünden sokuluyorda bizim kayseri karayelli’yi yazın hiç sevmez. Kışın lodos ters saat yönünde bile onca yağışın eridiği görüldü bu karayelli yüzünden. Bu karayelli dediğin rüzgâr sadece bartın- amasra-zonguldak arasına önce 320-350 derece ile nemi basıyor. Ardından 90 derece ile deniz’e bastığı nem’i tekrar dik açı ile kaldırıyor ve jet akımdan yakaladığı kuvvetli rüzgarla yağışı pompalıyor ama nereye? sadece zonguldak bartın vs arasına. Yalnız bu karayelin tam dik estiği tek yer rize-hopa arası fakat orda hafif estiğinden yağış kararlı. Benvde bundan sonra doğuvakdeniz havzasına lodoshero diyecem. Bu arada atış serbestte çok teknik konular paylaşacam bilginize abi. Dipnot olarak ben bu sefer beylikdüzü tarafında molekülerdışı ters rüzgârla ufak çapta sel bekliyorum abi. Saat olarak Ayın 28’i sabah 4.05 civari:) Onun dışında 29’unda samsun-giresun hattında da bir sel görünüyor.

    Cevapla
    1. faseay

      Yazınızda özel isimler küçük yazılmış.Mümkün olduğunca imla kurallarına uymaya çalışıyoruz.Bilginiz olsun.

      Cevapla
  16. White Fox

    Ozan yukarıda havadelisi olmayanlar için basitçe izah etmiş, fakat havadelisi olupta konu hakkında fazla bilgi sahibi olmayanlar için ben de küçük bir hatırlatmada bulunayım.

    Her ne kadar, Ozan yukarıda ortalama olarak her 1000 metrede sıcaklık 6.5 derece düşer diyerek 1500 metrede 10.25 düşeceğini demiş olsa bile, bunu sakın deniz etkisi yağışlarında sabit bir kural gibi düşünmemelisiniz. Teoride bazı haller, örneğin 9.8 derecelik deniz ile 1500 metre arasındaki sıcaklık farkı kararsızlık için yeterli olabilecekken, 12 derecelik farkta hava hala kararlı kalabilir.
    Çünkü doygun haldeki hava 1500 metrede ortalama 9 derece soğur. (Doygun havayı ortalama olarak söyledim çünkü sıcaklığa göre havanın su tutma kapasitesi değişkenlik gösterdiği için o da başlangıç sıcaklığına göre değişir.) Kuru hava ise sabit 15 derece soğur. Bu yüzden yerden yükselen hava kütlesinin tam hangi seviyede doygun hale geleceğinin bir standartı olmadığı için (çünkü havanın nem oranına göre değişir bu) kararsızlıkla ilgili şu kadar soğursa yeterli olur gibi kesin kurallar yaratamayız.

    Cevapla
  17. Black

    Bu “karayelli” -ki bence daha iyi bir isim üzerine düşünmek gerek, tıpkı kışın kuzeyden İç Anadolu’ya sokulan sistemler gibi, Ankara’ya doğru düzgün ulaşamadan Bolu dağlarında esas enerjisini tüketir mi? Bence tüketir.

    Cevapla
  18. faseay

    Son çıktılarda ayın 2 ve 3’ünde Karayelli’nin akrabaları da gelecek gibi. Sezon renkli geçeceğe benziyor.

    Cevapla
  19. Berkeley Yazıyı Yazan

    Salı günü neler olacak kestirmek çok zor, hava sıcaklığı 20 derecelere kadar düşebilir. 12, 18 arası yağmur ve fırtına tehlikeli boyuta çıkabilir. Son 500 hPA Winds Rüzgar Skiron modelinde yerin üst katmanlarında 100 km ye kadar varan bir rüzgarın direk istanbulu vuracağı gözleniyor. Bu model yeni güncellendi.

    1

    Cevapla
    1. White Fox Yazıyı Yazan

      Bu rüzgar Avrupa yakası (tarihi yarımada civarları, Silivri vs) için pek iyi sayılmaz …alt seviyedeki rüzgarlar da hafiften karayel bileşenlerine sapıyor gibi… deniz etkisini hariç tutarsak çok aşırı bir kararsızlık söz konusu değil gibi. Fakat bu kuvvette bir rüzgar da deniz etkisi yağışlarına neden olan kümüliform bulutlarını yukarıdan vakuum gibi çekerek (bir bakıma dikey hızı arttırarak) daha da dikine büyümelerini sağlayarak canavarlaştırabilir. Ama daha çok Anadolu yakası ve Batı Karadeniz sahil şeridi bundan aslan payını alır. Sistemin dinamik etkenleri termodinamik etkenlerden daha kuvvetli gibi…

      Umarım Silivri, Karaköy falan az yağış almaz.

      Cevapla

Drummer için bir cevap yazın Cevabı iptal et

Please log in using one of these methods to post your comment:

WordPress.com Logosu

WordPress.com hesabınızı kullanarak yorum yapıyorsunuz. Çıkış  Yap /  Değiştir )

Facebook fotoğrafı

Facebook hesabınızı kullanarak yorum yapıyorsunuz. Çıkış  Yap /  Değiştir )

Connecting to %s