Bir Organik Adam – Havadelisi – Mehmet Göktuğ yazısıdır.

Güncelleme: 16 Eylül Çarşamba günkü analizler itibarıyla, Türkiye’nin ciddi biçimde etkilenme ihtimali epey AZALDI. Yine de takip ediyoruz.
————-

27 Eylül 2018: Medicane Zorba’nın Uydu Görüntüsü (agrophilla.com)

Eylül ayını yarıladığımız şu günlerde, model senaryolarında heyecan verici bir hadise belirdi. Önceki yıllardan da ismine aşina olduğumuz, meteroloji jargonunda ‘‘medicane” adı verilen bir ‘Akdeniz kasırgası’nın, Libya açıklarında oluşmaya başlayıp hafta sonuna doğru Yunanistan üzerinden Ege Denizi’ne ilerleme ihtimali var. Öte yandan, bugün (15 Eylül) itibariyle söz konusu oluşumun hangi kuvvette veya hangi rotada etkili olacağı konusunda sayısal tahmin modellerinde henüz bir mutabakat olmadığını, şu anki tabloda ortalığı ayağa kaldıracak kesin bir afet senaryosu çizmenin de dezenformasyondan öteye geçmeyeceğini belirtmek istiyoruz. Elbette gidişata göre, durum netleştikçe, muhtemel olumsuzluklara karşı gerekli uyarıların yapılması ve tedbirlerin alınması gerekebilir. Her konuda uzman (!) olan sosyal medya önderlerimiz ve medyamız ise, bu süreçte gereken gazı sizlerden esirgemeyecek, felaket üstüne felaket; kıyamet üstüne kıyamet ilan edeceklerdir. Onları dikkate almayınız.

Teknik bilgilere geçmeden önce, mevcut senaryodaki olası risklere karşı bizim yapabileceğimiz ön uyarıyı yapalım: Perşembe gecesinden pazar gecesine kadar olan süreçte, Ege kıyılarının tamamında ve kısmen Batı Akdeniz’de kuvvetli rüzgar ile birlikte bol miktarda yağmur görülebilecektir. Duruma göre yapılması gerekecek güncellemeleri sosyal medya hesaplarımızdan yapacağız.

ECMWF modeline göre tropikal benzeri siklonun 4 günlük olası seyir senaryolarından biri

 

Medicane Nedir ve Nasıl Oluşur?

Öncelikle bu sözcüğün Medi/terranean (Akdeniz) ve Hurri/cane (kasırga) ifadelerinin birleşiminden türetildiğini söyleyelim. Bu şekilde düşünüldüğünde Türkçe’ye ‘Akdeniz Kasırgası’ olarak çevirmemiz yanlış olmaz. 1980’li yıllardan beri, yani yaklaşık 40 yıldır, Akdeniz’de oluşan tropikal benzeri siklonlar için bu ifade kullanılıyor. Akdeniz’de sıklıkla görülen soğuk çekirdekli diğer siklonlardan farklı biçimde, tropik bölgelerde görülen kasırgalar gibi sıcak bir çekirdeğe sahip olması nedeniyle ‘tropikal benzeri’ siklon olarak adlandırılıyorlar. Tarihsel meteorolojik kayıtlara ve uydu görüntüsü analizlerine göre 1947-2014 yılları arasında Akdeniz’de 100’e yakın ”Medicane” hadisesi yaşandığı görülüyor. Bu hadiselerin çoğunluğu Eylül-Kasım arasını kapsayan sonbahar döneminde gerçekleşse de yılın diğer aylarında da medicane oluşumları gözlenmiş.

26 Ocak 1982: Orta Akdeniz’de simetrik bir Medicane. (Wikipedia)

Medicane oluşumlarına baktığımızda, genellikle Orta Avrupa merkezli bir yüksek basınç merkezine bağlı olarak; Akdeniz’e kuzeyden soğuk kaçakları yaşandığında ortaya çıktıklarını söyleyebiliriz. Denizin sıcak suları üzerine yerleşen bir yukarı seviye alçak basıncı (ULL) ile oluşan depresyon, zamanla saatin tersi yönünde dönmeye başlar ve yarı tropikal siklonumuzun oluşumu bu şekilde tetiklenmiş olur. Tabii dönme hareketinin etkisiyle deniz sularının yüzeyindeki sıcak hava da yukarı doğru hareket edip fırtınanın merkezine ulaşarak fırtınanın çekirdeğini (eye) ısıtır ve sıcak çekirdekli bir yapı oluşturur. Bazı zamanlarda gerekli şartlar zayıf olduğu için siklonlar oluşumunu tam tamamlayamadan dağılır. Ancak tropikal kasırgalarda olduğu gibi simetrik bir yapıya ulaşan, onlara yakın düzeyde (Ketegori 1 seviyesine kadar) rüzgar ve şiddetli yağışlar üretebilen medicane kayıtları da mevcuttur. Yakın tarihten örnek: 27-28 Eylül 2018 tarihlerinde özellikle Yunanistan’da etkili olan ‘Zorba’ adlı yarı tropikal siklon, o tarihlerde Türkiye gündemini de epey meşgul etmişti. Ancak hatırlarsanız, sonradan Zorbas olarak adlandırılan bu medicane için Türkiye’de günler öncesinden koparılan yaygara boşa çıkmış, sistem modellerin bir süre gösterdiğinin aksine Yunanistan üzerine kaymıştı. Sonuç olarak, ilgi meraklıları tarafından, Türkiye kıyıları için önceden “müjdelenen” yağış ve rüzgarların esamesi okunmamıştı.

27 Eylül 2018. Medicane Zorba’nın ECMWF temelli rüzgar simülasyonu (Erdemli’de Hava Durumu aracılığıyla windy.com)

 

Medicane Bir Felaket midir, Tarihsel Örnekleri Var mıdır?

Akdeniz’de görülen tropikal benzeri siklonların, tropik bölgelerdeki kardeşleri kadar güçlü olmasa da onlara yakın düzeyde güçlü rüzgarlar ve şiddetli yağışlar üretebileceğini söylemiştik. Yakın tarihe kadar spesifik anlamda bir gözlem olmasa da, Tunus, Libya, İtalya, Yunanistan gibi Akdeniz ülkeleri ile Türkiye’nin batı kıyılarında yaşanan kuvvetli rüzgar ve sel hadiselerinin bazılarının altında Medicane oluşumlarının yattığını biliyoruz. Örnek olarak 14-17 Ocak 1995 tarihlerinde Ege Denizi üzerine yerleşerek ülkemizin batı kıyılarını etkisi altına alan Celeno isimli siklonu gösterebiliriz. Avrupa Şiddetli Fırtına Laboratuvarı’nın kayıtlarına göre de 1982-2006 arasını kapsayan 24 yıllık süreçte Akdeniz’de; 16 tropikal benzeri depresyon, 27 tropikal benzeri siklon ve 4 tane de kasırga kuvvetinde siklon olmak üzere toplam 47 oluşum gözlendiğini ve bunlardan bazılarının rotasının ülkemizle de kesiştiğini görüyoruz. Fırtınaların seyrine baktığımızda deniz üzerindeyken güçlü olduklarını ancak karaya yaklaşınca hemen güçten düştüklerini anlıyoruz. Oluşum itibariyle bu tarz siklonların yakıtının sıcak deniz veya okyanus suları olduğunu, karaya çıktıklarında bu yüzden zayıflama eğiliminde olduklarını da belirtelim.

(Meteogreen aracılığıyla)

 

Karadeniz’dekiler

Her ne kadar Akdeniz’de daha sık görülüp daha fazla ilgi çekse de, tropikal benzeri siklon oluşumları ara ara Karadeniz’de de karşımızda çıkıyor. Bunların yakın tarihli olanlarından en güçlüsü, 27 Eylül 2008 sabahı Kocaeli-Sakarya il sınırından karaya çıkan (‘landfall’ yapan), MGM Zonguldak Radarı’nın çok net şekilde kaydettiği aşağıdaki siklon… Fırtınanın gözü, karaya çıkınca gözün dağılması… Anlamayazsınız 😀

Bu siklon bir gün önce Karadeniz üzerinden güneye doğru ilerlerken İstanbul’da feci rüzgarlara (Kandilli’de hamle hızı 140 km/saat, 185 çatı uçması olayı, Ekşi Sözlük başlığı), İstanbul’un kuzeybatısındaki Karadeniz sahilinde ise ekstrem yağışlara yol açmıştı (Çilingoz’da 48 saatte 480 mm). Bu konuya da değindiğimiz 2009 tarihli Tübitak Bilim-Teknik yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

————-

Son olarak, Akdeniz’de yakın tarihte görülen Medicane sayılarını de paylaşalım. Son 20 yılda daha önceki dönemlere nazaran bir artış söz konusu ancak bu artışın ne kadarı gözlem teknolojisindeki ilerlemeden, ne kadarı küresel ısınmaya bağlı su sıcaklığından veya başka faktörlerden kaynaklı bunu bilmiyoruz.

Akdeniz’de görülen Medicane sayıları (wikipedia.org)

 

Sonuç

Önümüzdeki günlerde ülke gündeminde kendine fazlaca yer bulmasını beklediğimiz Medicane (Akdeniz Kasırgası) hadisesini kısaca aktarmaya çalıştık. Nihayetinde şunları söyleyelim, ülkemizde maalesef abartıya ve reytinge dayalı bir habercilik anlayışı var. Bu eğilim sosyal medya ortamında ve meteoroloji medyasında da kendini gösteriyor. Anlayan, anlamayan yahut bilen, bilmeyen herkes; her şeye yorum yapmazsa olmuyor. Mevcut durumun getireceği ilgi pastasından pay almak için kıyasıya bir bilgi kirliliği oluşturuluyor. Bir süre sonra da insanların algıları bu duruma alıştığı için sıradan olayları bile en yüksek dozdan duymak, oluşan kargaşaya kapılıp tedirgin olmak istiyorlar. Önümüzde beliren medicane hadisesinde de aynı şey yaşanıyor. Evet, belki de gelecek ve denildiği gibi Ege kıyılarını yerle bir edecek, belki de başka bir modelin ön gördüğü şekilde güneye kaçıp zayıflayacak. Ama en azından şu anda bu durum net değil, sadece ‘ya tutarsa’ hesabıyla herkes kahraman olma, ‘ben demiştim’ deme peşinde.

Bilgi kaynağı olarak Wikipedia’yı ve kendi arşivimizi kullandık. Herkese afetsiz günler diliyoruz.